چگونه نظام بانكي و بازار سرمايه هدف گرفته شد
درواپسين روزهاي خرداد ۱۴۰۴، منطقه خاورميانه شاهد يكي از بزرگترين شوك‌هاي ژئوپليتيك دو دهه اخير بود: آغاز جنگ تحميلي اسرائيل و ايران. اما در حالي‌كه تحليلگران نظامي مشغول بررسي تلفات ميداني بودند، جنگ ديگري در حال وقوع بود ؛ جنگي كه نه فقط خطوط مقدم نظامي، بلكه بازارهاي مالي و بانك‌ها را نيز هدف گرفت جنگي بي‌صدا ولي عميق در دل بانك‌ها، بورس‌ها و كيف‌پول‌هاي ديجيتال.
در قلب اين درگيري، جريان‌هاي سرمايه در حال حركت بودند؛ پول‌هايي كه از بانك‌ها و بورس‌ها به سمت دارايي‌هاي امن‌تر مي‌رفتند، در حالي كه بانك‌هاي مركزي دو كشور تلاش مي‌كردند با سياست‌هاي پولي و مديريتي، ثبات را حفظ كنند. تجاوز رژيم صهيونيستي به ايران، از آن دست بحران‌هايي بود كه نه‌تنها درباره پيروزي يا شكست در ميدان نظامي ، بلكه درباره سنجش توان تاب‌آوري اقتصادي، ظرفيت نهادهاي مالي، و ميزان آمادگي طرفهاي درگير در جنگ براي مديريت ريسك‌هاي تركيبي ژئوپليتيك، مالي و فناورانه نيز بود.
سازمان بورس اوراق بهادار تهران، تمام معاملات را متوقف كرد. تنها صندوق‌هاي درآمد ثابت اجازه فعاليت محدود داشتند. هم‌زمان، نرخ سود بانكي تغيير نكرد، قيمت رسمي طلا اعلام نشد و بانك مركزي با تزريق قطره‌چكاني ارز سعي در كنترل نرخ دلار داشت.
اين تعطيلي، هرچند با هدف آرام‌سازي بازار انجام شد، اما در عمل به انفجار رواني سرمايه‌گذاران منجر شد؛ پس از بازگشايي بورس، صف‌هاي فروش ميليوني شكل گرفت و شاخص كل سقوط كرد. اين روند با مدل‌هاي رفتاري سرمايه‌گذاران مانند Behavioral Finance همخواني دارد كه نشان مي‌دهد در شرايط بحران، اعتماد به بازارهاي مالي به شدت كاهش مي‌يابد.
نوسانات پولي و بازارهاي مالي
- براساس نظرسنجي رويترز از اقتصاددان‌ها، از زمان آغاز درگيري با ايران، ارزش شيـكل اسرائيل حدود ۷–۸٪ تقويت شد. در همان دوره، بازارهاي سهام و اوراق قرضه اسرائيل با رشد قابل توجهي مواجه شدند .
- كشورهاي منطقه خليج‌فارس، مانند عربستان سعودي، امارات و قطر، به دليل وابستگي به نفت و سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي، در معرض خطر نوسانات ارزي و خروج سرمايه قرار گرفتند. مدل‌هاي Macroeconomic Stability نشان مي‌دهند كه اين كشورها با تنوع‌بخشي ذخاير و تقويت همكاري‌هاي منطقه‌اي مي‌توانند آسيب‌پذيري خود را كاهش دهند
- گروه هكري Predatory Sparrow (گنجشك درنده)، منتسب به برنامه شرطبندي، روز ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵ سرويس‌هاي آنلاين بانك سپه را مختل كرده و دسترسي مشتريان را به ATM و بانكداري اينترنتي قطع كرد، سپس روز بعد حدود ۹۰–۱۰۰ ميليون دلار رمزارز متعلق به صرافي Nobitex را نابود يا بلوكه كرد .همچنين بنابه گزارش فني‌ها و مراجع امنيت سايبري و اين حملات با اهداف سياسي و نظامي، هم‌زمان با ضربات موشكي صورت گرفته‌اند
- خروج چشمگير از صندوق‌هاي سهامي جهاني:در هفته منتهي به ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵، سرمايه‌گذاران بيش از ۱۹٫۸ ميليارد دلار از صندوق‌هاي سهامي جهاني خارج كردند؛ ۱۸٫۴ ميليارد دلار مخصوص بازار آمريكا؛ اين بزرگترين خروج از مارس ۲۰۲۵ بود . مطابق مدل‌هاي Portfolio Rebalancing
- روند انتقال به دارايي امن:در همان زمان، صندوق‌هاي اوراق قرضه و پولي، به‌ترتيب ۱۳٫۱ ميليارد و ۲٫۸ ميليارد دلار جذب سرمايه داشتند؛ همچنين صندوق‌هاي طلا و كالا ۲٫۸ ميليارد دلار ورود سرمايه داشت.
- خروج شديد سرمايه از آمريكا:صندوق‌هاي سهامي آمريكا با عقب‌نشيني ۱۸٫۴ ميليارد دلار متأثر شدند، به‌خصوص بخش مالي كه حدود ۱٫۲ ميليارد دلار خروج داشت.
- خروج گسترده مؤسسات و نگراني سياسي در اسرائيل: خروج حدود ۴۰ ميليارد دلار سرمايه مؤسسات بيمه و بازنشستگي از كشور گزارش شد. كاهش ۲۹ درصدي سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي و افزايش تقاضا براي انتقال سرمايه به اروپا و آمريكا، نمايانگر ترديدهاي بلندمدت در سرمايه‌گذاري است. اين وضعيت با مدل‌هاي Capital Flight سازگار است، كه در آن عدم اطمينان سياسي و نظامي، موجب خروج نقدينگي مي‌شود.
راهكارهاي كاهش آسيب و تقويت تاب‌آوري در بحران‌ها
بررسي عملكرد بانك‌هاي مركزي ايران، اسرائيل و ساير كشورهاي منطقه در جريان و پس از جنگ، نشان مي‌دهد كه موفقيت در عبور از بحران مالي وابسته به مجموعه‌اي از اقدام‌هاي پيش‌دستانه و ساختاري است. در ادامه، مجموعه‌اي از راهكارهاي پيشنهادي ارائه مي‌شود كه مبتني بر مدل‌هاي سياست‌گذاري پولي، مديريت ريسك سيستمي، و تجربيات بين‌المللي تدوين شده‌اند:
مديريت هوشمند سرمايه و اعتماد عمومي
- ايجاد سامانه‌هاي شفاف اطلاع‌رساني در زمان بحران براي كاهش شايعات و هراس بانكي.
- پياده‌سازي سياست‌هاي پولي انعطاف‌پذير نظير ابزارهاي نرخ بهره واكنشي و عمليات بازار باز سريع براي مهار نوسانات بازار پول.
- افزايش نظارت بر جريان‌هاي ورودي و خروجي سرمايه از طريق ايجاد داشبوردهاي داده‌محور براي تصميم‌گيران مالي.
مقاوم‌سازي ساختارهاي بانكي و سايبري
- سرمايه‌گذاري در امنيت سايبري بانكي با اولويت بانك‌هاي مركزي و سوئيچ‌هاي پرداخت ملي.
- ارتقاي زيرساخت‌هاي ديجيتال مالي با استفاده از فين‌تك، DLT و ابزارهاي پيش‌بيني ريسك (AI-driven risk systems).
- طراحي سناريوهاي تاب‌آوري (Stress Test) براي ارزيابي آمادگي بانك‌ها در برابر شوك‌ها.
سياست‌گذاري منطقه‌اي و تقويت همكاري‌هاي فراملي
- ايجاد صندوق ثبات مالي منطقه خليج فارس (GCC Regional Stability Fund) با هدف كنترل نوسانات شديد سرمايه.
- تنوع‌بخشي به ذخاير ارزي و دارايي‌هاي خارجي بانك‌هاي مركزي منطقه براي كاهش وابستگي به يك ارز يا كشور خاص.
- انعقاد توافق‌نامه‌هاي تهاتر مالي و بانكي ميان كشورهاي بحران‌ديده به‌ويژه در شرايط تحريم يا قطع ارتباط بانكي با نظام مالي جهاني (SWIFT).
برچسب: ،